W 1973 r. zlikwiowano w Warszawie komunikację trolejbusową. Wkrótce nadszedł kryzys paliwowy i powrócono do zainteresowania elektrycznymi środkami transportu. Tym razem trolejbusy miały być wykorzystane na linii podmiejskiej, z dawnego Dworca Południowego (obecnie Metro Wilanowska) do Piaseczna, a potem uzdrowiskowego Konstancina. Budowana przez kilka lat linia została uruchomiona w 1983 r. Planowanych tras m. in. do Konstancina nie uruchomiono.

Jeśli chodzi o tabor, to w latach 60. importowano trolejbusy Skoda z Czechosłowacji. Tu jednak warto odnotować czeskie wydarzenia roku 1968 r. i interwencję zbrojną Układu Warszawskiego w Czechosłowacji, co pogorszyło relacje polsko-czeskie. W 1975 r. rozpoczęliśmy więc import trolejbusów z ZSRR, które trafiły do ostatnich 2 miast, gdzie kursowały trolejbusy: Lublina i Gdyni.

W międzyczasie, Gdyni powstały prototypy trolejbusów korzystających z autobusu na licencji Berliet - Jelcz PR110U. W Warszawie powstał z kolei prototyp trolejbusu na bazie używanego autobusu Jelcz Berliet PR100. Nie uruchomiono jednak produkcji seryjnej, i do stolicy trafiły trolejbusy radzieckie. Garażowały one w nowej zajezdni autobusowo-trolejbusowej w Piasecznie.

Co do trolejbusów ZIU, warto przytoczyć, że trolejbusy produkowano w Związku Radzieckim od okresu przedwojennego. W latach 30. trolejbusy JaTB powstawały w Jarosławskich Zakładów Samochodowych (JAZ). Wozy te po wojnie były obecne w Warszawie. Następnie dzieło kontynuowały zakłady lotnicze nr 82. Produkowano w nich trolejbusy MTB-82 o karoserii nawiązującej stylem do autobusu ZIS-154. Pojazd ten wzorowano na amerykańskim autobusie generacji Old Look, produkowanym od 1940 roku przez amerykańskie firmy General Motors i Yellow Coach. W 1951 roku produkcję trolejbusów przejęły Zakłady imienia Urickiego (ZIU). Początkowo kontynuowały one produkcję MTB-82, a w 1959 wprowadziły do produkcji własny model – ZIU-5. Produkcja miała skalę masową, z racji na popularność trolejbusów w ZSRR. MTB-82 powstał w liczbie 5000 sztuk, a ZIU-5 w 16 000 egzemplarzach. Trolejbusy ZIU-5 trafiły do państw Bloku Wschodniego, np. do Budapesztu, lecz nie były obecne w Polsce. Następcą popularnego ZIU-5 został trolejbus ZIU 9, oznaczany też jako ZIU 682.

Trolejbus ZIU 682 powstał w 1971 roku. Nadwozie o długości 11,5 metra zapewniało miejsca dla maksymalnie 126 pasażerów przy zapełnieniu 8 osób na metr kwadratowy. Trolejbus ZIU 682 posiadał kratownicową konstrukcję podwozia. Stylistycznie był on nieodległy od autobusów niemieckich MAN SL200 i Mercedes O305, tak zwanych Standardbusów.

Wyposażenie elektryczne trolejbusu wykonała firma Dynamo. Napęd zapewniał szeregowo-bocznikowy silnik DK207G, umieszczony między osiami. W 1973 roku silnik zamieniono na DK210 o mocy ciągłej 110 kW, który pozostał w produkcji na wiele lat. Trafił on też później do polskich trolejbusów PR110E.

Napęd z silnika przenoszony był przez wał napędowy na węgierską oś napędową Raba 018 ze zwolnicami w piastach kół. Interesującą cechą trolejbusu było mieszanej konstrukcji zawieszenie mechaniczno-pneumatyczne, składające się z miechów pneumatycznych opartych na resorach piórowych. Podobne rozwiązanie stosowano też w Berliecie i Jelczu PR110U.

Układ rozruchu posiadał 18 stopni. Duże natężenie prądu silnika przy rozruchu, wraz z dużym przełożeniem przekładni głównej, zapewniało trolejbusowi dobrą dynamikę. Układ elektryczny źle znosił długą jazdę po wzniesieniach, co eliminowało trolejbus z zastosowania w niektórych sieciach ZSRR (sieć kijowska, krymski trolejbus). Aparaturę sterującą umieszczono na prawo od stanowiska kierowcy. Rozruchem sterował wałek kułakowy - mechaniczny nastawnik, załączający kolejne stopnie rozruchu. Cykl rozruchowy obejmował jazdę oporową ze stopniowym zmniejszaniem rezystancji, jazdę bezoporową i następnie jazdę z osłabianiem wzbudzenia silnika. Znaczne osłabienie pola wzbudzenia umożliwiało trolejbusowi osiąganie znacznych prędkości maksymalnych, większych niż 55 km/h podane w danych technicznych.

Cechą specyficzną trolejbusu ZIU 682 było umieszczenie pedałów rozruchu i hamowania po dwóch stronach kierownicy, co wymagało od prowadzącego użycia obu nóg. Takie rozwiązanie stwarzało znaczną różnicę w porównaniu do prowadzenia autobusu, gdzie pedały jazdy i hamowania znajdują się po prawej stronie od kierownicy i są sterowane jedną nogą. Trolejbusy ZIU posiadały wydzieloną kabinę kierowcy, czego nie było w Skodach. Negatywnymi cechami trolejbusów radzieckich były: duże zużycie prądu, relatywnie wysoka awaryjność oraz nieduża trwałość, wynikająca m. in. z korozji nadwozia.

Produkcję trolejbusu ZIU-682 rozwinięto w niespotykanej dotychczas skali. Pojazdy wyjeżdżały z fabryki w setkach sztuk rocznie, wypełniając miasta ZSRR. Trolejbusy eksportowano do państw zależnych od ZSRR oraz do innych państw socjalistycznych. Pojazdy ZIU można było spotkać nawet w Atenach, w Grecji. Łącznie wyprodukowano ponad 42 000 sztuk ZIU 682.

Trolejbusy skierowane na linię Warszawa-Piaseczno pochodziły z różnych roczników i dostaw. Tabor prezentował się następująco:
•    T001-T004 – rocznik 1981,
•    T005-T006 – rocznik 1982,
•    T007-T014 – rocznik 1981 – pojazdy z Lublina,
•    T015-T040 – rocznik 1983.

Ostatnie trolejbusy ZIU dostarczono do Polski w 1986 roku. Wynikało to z rozpoczęcia w 1985 roku krajowej produkcji trolejbusów w KPNA Słupsk na bazie nadwozi Jelcz PR110M. Łącznie do Polski trafiło 315 szt. Ziutków. Trolejbusy ZIU wycofywano kolejno z eksploatacji w 1991 r. Model ten można było spotkać w Lublinie jeszcze w 2001 r. Obecnie chętni do najbliższej przejażdżki ZIU mogą wybrać się np. do Łucka na Ukrainę, gdzie trolejbusy te nadal są eksploatowane w 2018 r. Z kolei w Lublinie sporadycznie kursuje trolejbus ZIU przebudowany na mobilny barek.

Zakłady ZIU nadal istnieją pod nazwą Trolza i produkują trolejbusy głównie na rosyjski rynek. Jeszcze w 2018 r. poza niskopodłogowcami 5265 i 6206 nadal w produkcji jest zmodernizowany model Trolza-5275, bazujący konstrukcyjnie na modelu ZIU 682. W ofercie na stronie producenta jest wersja z rozruchem tranzystorowym, jak i oporowym - taka jak stary ZIU.

Linki zewnętrzne:

ZIU 682 (Omni-Bus, archiwum)

Opis trolejbusu ZIU na stronie lubus.info

Strona producenta ZIU - obecnie Trolza (j. rosyjski)

Więcej informacji o trolejbusach w książce: Pudło J., Trolejbusy w Polsce, Księży Młyn, Łódź 2011