Na zdjęciu testowy Jelcz PR110T z aparaturą tyrystorową IEL
System trolejbusowy w Warszawie zamknięto w 1973 r. Zbiegło się to z kryzysem paliwowym, po którym trolejbusy i tramwaje zaczęły przeżywać renesans. Postanowiono wykorzystać do budowy trolejbusu autobus z zakupionej w 1973 r. licencji Berliet.
Pierwszy prototyp trolejbusu z nadwoziem Jelcz zbudowano w Gdyni w 1976 r. Jednocześnie warto wspomnieć, że od 1976 r. dostarczano do Polski radzieckie trolejbusy ZIU. Natomiast w 1977 r. powstał w Warszawie prototyp trolejbusu na bazie używanego autobusu Jelcz-Berliet PR100. Na początku lat 80. w Gdyni zbudowano serię 20 trolejbusów z nadwoziem PR110U. Kolejne prototypy, z napędem tyrystorowym Instytutu Elektrotechniki IEL, zbudowano w 1981 r. Tyrystorowe trolejbusy były eksploatowane testowo w Warszawie, otrzymały numery T041-T044.
Wciąż jednak nierozwiązany był problem produkcji seryjnej. W końcu zadania podjęły się zakłady napraw autobusów KPNA w Słupsku, gdzie produkcja ruszyła od 1986 r. Pozwoliło to na rezygnację z importu radzieckich trolejbusów ZIU.
Trolejbus Jelcz PR110E posiadał samonośne, 3-drzwiowe nadwozie o obniżonym przebiegu podłogi. Konstrukcja bazowego autobusu PR110U została opracowana przez firmę Berliet na mocy zawartej licencji na produkcję nowoczesnego, wielkopojemnego autobusu z silnikiem spalinowym. Nadwozie dostosowano do potrzeb trolejbusu poprzez wzmocnienie konstrukcji dachu pod odbieraki oraz zmodyfikowanie komory silnika.
Karoserię charakteryzowała oryginalna, kanciasta sylwetka, z wielopłaszczyznową ścianą przednią. Silnik i aparaturę sterującą umieszczono w tylnej części pojazdu, w komorze zajmowanej w wersji spalinowej przez silnik wraz ze skrzynią biegów. PR110E posiadał mechaniczno-pneumatyczne zawieszenie. Niezależne zawieszenie osi przedniej opierało się na sprężynach śrubowych i poduszkach pneumatycznych. Zależne zawieszenie osi tylnej składało się z poduszek pneumatycznych opartych na resorach piórowych. Napęd z silnika elektrycznego przenoszony był poprzez wał napędowy na most napędowy ze zwolnicami w piastach.
Nowoczesnym elementem pojazdu były między innymi duże okna boczne zapewniające dobrą widoczność z wnętrza. We wnętrzu, naprzeciw środowych drzwi, znalazł się pokaźnej wielkości przedział dla pasażerów podróżujących na stojąco. W pozostałej części wnętrza – z przodu, w obrębie nadkoli, a także za drugimi drzwiami – po obu stronach wnętrza znalazły się podesty, a na nich dermowe siedzenia. Specyficzną cechą siedzeń na nadkolach były wspólne oparcia, przez co wszyscy pasażerowie podróżujący starymi Jelczami wspominają przepychanie się plecami.
Trolejbus z KPNA powstał w wyniku współpracy KPNA, Politechniki Gdańskiej i WPK Gdańsk. Posiadał on szeregowo-bocznikowy silnik DK210A3P produkcji radzieckiej, pochodzący z trolejbusu ZIU 682. Silnik produkował Elmor w Gdańsku. Zastosowano klasyczne sterowanie opornikowo-stycznikowe. Wyposażenie elektryczne pochodziło z zakładów: Elta Łódź, Apena Bielsko Biała i Elmor Gdańsk. Sprężarka i przetwornica były produkcji polskiej, umieszczono je pod podłogą za drugimi drzwiami. Styczniki i dodatkowe elementy aparatury umiejscowiono w komorze pod ostatnim rzędem siedzeń. Oporniki rozruchowe umieszczano początkowo pod podłogą, a od 18 numeru fabrycznego (1987 r.) - na dachu, pod stalową osłoną. Od trolejbusu nr 21 stosowano silnik pomocniczy produkcji Elmor, od 22 – nastawnik SET-2 z Zakładu Rzemieślniczego.
W 1985 r. powstały w KPNA 2 prototypy, a w latach 1986-1992 prowadzono produkcję seryjną. Z ogółem wyprodukowanych w Słupsku 117 szt. PR110E do Warszawy trafiło 20 szt.
W Warszawie trolejbusy PR110E pojawiły się w dwóch dostawach z 1989 i 1991 roku:
• 1989 rok – 12 szt. – numery T001 T004 T006 T008 T015 T021 T024 T025 T032 T034 T037 T038
• 1991 rok – 8 szt. – numery T003 T007 T009 T012 T017 T022 T027 T028.
Jelcze otrzymały numery po wycofanych trolejbusach ZIU. Eksploatowano je do 1995 roku, po czym odstawiono w dniu zawieszenia linii w zajezdni w Piasecznie. Dopiero w 2001 roku dokonano fizycznej likwidacji komunikacji trolejbusowej i zniszczone wieloletnim postojem pojazdy sprzedano po cenie złomu do Lublina, gdzie 9 z nich odremontowano. Natomiast jeden z trolejbusów trafił do kolekcjonera zabytkowych pojazdów z Piaseczna.
Po kilkuletniej eksploatacji trolejbusy z Lublina sprzedano do Łucka na Ukrainę, gdzie część z nich wciąż jest eksploatowana w 2018 r.
Dane techniczne | |
Typ | PR110E |
Długość | 12 000 mm |
Szerokość | 2 500 mm |
Wysokość | 3 750 mm |
Masa całkowita | 17 000 kg |
Masa własna | 10 100 kg |
Ilość miejsc | 110 (w tym siedzących: 36) |
Moc silnika trakcyjnego | 110 kW |
Typ sterowania | opornikowe |
Prędkość maksymalna | 65 km/h |
Linki zewnętrzne:
KPNA Jelcz PR110E (Omni-Bus, archiwum)
Opis trolejbusu Jelcz PR110E na stronie lubus.info
Więcej informacji o trolejbusach w książce: Pudło J., Trolejbusy w Polsce, Księży Młyn, Łódź 2011